Dürtüsellik

Dürtüsellik sık görülen klinik problemlerden biridir. Ayrıca insan davranışının temel özelliği olarak da vurgulanır. Günlük yaşantımızda hiç düşünmeden eyleme geçen birilerini gördüğümüzde “Dürtüleriyle hareket ediyor” şeklinde yorumlarız. İşte dürtüsellikte de ani hareket etme, sonunu düşünmeme, sabırsızlık, risk alma ve plansızlık vardır. Dürtüsellik bazı psikolojik rahatsızlıklara eşlik eder. Bazı kişilik bozuklukları, şizofreni, bipolar bozukluk ya da dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, yeme bozuklukları, madde kullanım bozuklukları bunlara örnek olarak verilebilir. Ayrıca kendi dürtü kontrol bozuklukları olan patolojik kumar oynama, aralıklı patlayıcı bozukluk, piromani, kleptomani ve trikotillomani de görülebilen rahatsızlıklar arasındadır. Bu kadar riskli sonuçları olan ve kişilerin hayatını etkileyen dürtüsellik nedir? Detayları birlikte inceleyelim.

Dürtüsellik Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Öncelikle her dürtüsel davranış problemli değildir. Dürtüsellik için yapılan farklı tanımlar vardır. Bunlardan biri dikkatsizlik, zararlı davranışları ön görememe ve sabırsızlıktır. Bunun sonucunda kişi ödüllenmeyi erteleyemez. Risk alma eğilimine sahiptir. Haz ve duygulanım ön plandadır. Bununla birlikte dürtüsellik, plan yapma konusunda yetersizlik ve zihni çabuk toplayamama söz konusudur. Hazırlıksız şekilde ani ve düşünmeden hareket edilir. Bu reaksiyonların hepsi dürtüselliği anlatmaktadır. Dürtüsellik kişinin yaşantısını ciddi boyutlarda etkiler. Dürtüselliğin çözülememesi durumunda madde bağımlılığı, şiddete eğilim, kişilik bozuklukları gibi birçok riskli durum yaşanabilir. Bu nedenle dürtüselliğin nedenleri iyi araştırılmalı ve uygun profesyonel destek sağlanmalıdır.

Dürtüsellik Nedir?

Dürtüsellik tanımına bakarsak, kısa dönemde az yarar sağlayacak bir durumun uzun dönemde daha fazla yarar sağlayacak bir duruma tercih edilmesidir. Açıkçası dürtüsellikte düşünmeden davranmak söz konusudur. Peki dürtüselliğin kaynağı nedir?

Dürtüsellik, beyindeki kimyasalların eksikliği sonucu ortaya çıkabilir. Bir diğer etken de aile ve çevresel faktörler olabilir. Dürtüsellik sorunlarında çocukluk döneminde limitlerin net olarak tanımlanmaması etkili olabilir. Duygu ve davranışları kontrol altına alamama, becerilerde eksiklik dürtüsellik sorunlarının yaşantıya dahil olmasında etkilidir.

Dürtüsellik, sıklıkla kompulsif (zorlantı) davranışla karışmaktadır. Dürtüsel kişiler, çevredeki tehlikenin boyutunu küçümseyen ve tekrarlayıcı olarak riskli davranışlar sergileyen, yaptıkları hataları yargılamayı öğrenmede başarısız kişilerdir. Amaç haz ve ödüle yönelmektir. Benliğe uyumludur. Obsesyonlar yoktu ve kişi tekrarlayan davranışlardan kendini alamaz. Kompulsif eylemde ise kaygıyı azaltmak amaçlanır. Benliğe yabancıdır ve obsesyonlar eşlik eder.

Dürtüsellikte rol oynayan nörokimyasal maddeleri tanımak faydalı olabilir.

• Dopamin ile yenilik arayışı, ödül ve motivasyon düzenleme etkisi ortaya çıkar
• Serotonin, zarardan kaçınma davranışını dürtüler. Dürtüsel suçlularda, depresif ve intihar eğilimli kişilerde düşüktür.
• Noradrenalin, ödül bağımlılığı, davranışı sürdürmede rol oynar.
• Glutamat, sebat vardır. Davranışta ısrar görülür.

Dürtüselliğin arka planındaki nedenler araştırıldıktan sonra çözüm odaklı yaklaşım sergilenmesi davranış değişikliği için oldukça önemlidir.

Dürtüsellik Belirtileri

Dürtüsel davranan kişilerin en önemli özelliği şudur: Yapacakları şeyin mantıklı mı mantıksız mı olduğunu sorgulamazlar. Yalnızca hoşlandıkları işi yapmak isterler. Yaptıkları işin sonucunun ne olabileceğini düşünmezler. Aynı zamanda bu kişiler akıllarına koydukları her şeyi anında gerçekleştirmek için sabırsız hareket ederler. Bu kişilerin becerilerinde eksiklik görmek mümkündür. Dürtüselliğin 4 temel belirtisini ipucu olarak belirtebiliriz.

1. Dikkat eksikliği
2. Aşırı hareketlilik
3. Dikkat dağınıklığı
4. Dürtüsel davranışlar

Kişi dürtüsellik nedeniyle hayat boyu zorluk yaşayabilir. Çevresine karşı zarar veren, kırıcı davranışları söz konusu olduğunda ilk başta pişmanlık duyabilir. Ancak bu durum davranışını sürdürmesini engellemez. Kontrolsüz bir ihtiyaç giderme olarak değerlendirebileceğimiz dürtüsel davranışlar, ardından pişmanlık getirirler. Bu nedenle dürtüsellik müdahale edilmesi gereken bir problemdir.

Dürtüsel davranışları olan kişiler dışa dönük karakter sergilerler. Sahip oldukları bu dürtü kendilerini sürekli ön plana çıkarmalarına neden olur. Bazen çevrelerine rahatsızlık vermeleri söz konusudur.

Yetişkinlerde Dürtüsellik

Yetişkinlikte dürtüsellik şu şekilde açıklanabilir. Dürtüsel kişiler, çevredeki tehlikenin boyutunu küçümseyen ve tekrarlayıcı olarak riskli davranışlar sergileyen, yaptıkları hataları yargılamayı öğrenmede başarısız kişilerdir. Dürtüsel eylem, bir yanıt vermeye engel olamamak olarak da tanımlanır. Yetişkinlikte dürtüsellik belirtileri farklı boyuta ulaşabilir. Yetişkinlerde dürtüsellik belirtileri arasında öfke kontrolünün güçlüğü, tahammülsüzlük ve tutarsızlık vardır. Düşünmeden hareket etme, kendini kontrol etmede zorluk da yer almaktadır. Bunlar dışında dürtüsel davranışlara örnek olarak aşırı yemek yeme, aşırı para harcama, alkol-madde veya kumar bağımlılığı verilebilmektedir.

Dürtüsel eylemlere başvuran kişiler ihtiyaçlarının doyurulmasının ardından ulaşacakları hazzı ertelemek istemezler. Bu hazzı erteleme konusunda güçlük çekerler. Sonucu ne olursa olsun dürtüye kulak verip hazza yönelik davranışı gerçekleştirmek isterler. Sabırsızdırlar ve ödüle ulaşmak için her türlü riski alma eğilimindedirler. Bu yolda plan yapmak için zorlanırlar. Plan yapsalar da uygulamakta güçlük çekerler. Zihinlerini kolaylıkla toplayamazlar çünkü sahip oldukları dürtüler buna engel olur. Herhangi bir işe odaklandıklarında çevredeki ses ve gürültü gibi her türlü uyarıcı kolayca etkiler. Dürtüsel kişilerin dikkatleri çabuk dağılır. Bu nedenle başladıkları işleri tamamlamak onlar için zordur.

Çocuklarda Dürtüsellik

Dürtüsellik, insanların kendi davranışlarına limit koymada zorluk çekmesi durumudur. Çocukluk dönemindeki dürtüsellik de bu şekilde ilerler. Çocukluk döneminde de limitlerin net olarak belirlenememesi, duygu ve davranışları kontrol altına alınmasındaki zorluk şeklinde ortaya çıkar. Aynı zamanda bu çocuklarda dikkat eksikliği, dikkat dağınıklığı, becerilerinde gerilik gibi durumlara rastlanması da mümkündür. Bu etkenler yaşantılarında dürtüsellik sorunlarına yol açar. Genetik miras, aile ortamında yaşanan çatışmalar ya da ailenin parçalanması ve duygusal yoksunluk gibi nedenler dürtüselliğin oluşmasına yol açar. Dürtüsellik sonuç olarak çocuk için okul, aile ve sosyal yaşantısında çeşitli sorunlara neden olan klinik bir durumdur. Yaşamın pek çok alanında ciddi sorunlara yol açar. Bu açıdan çocuklarda dürtüsellik belirtileri çok dikkatli incelenmelidir. Bu belirtileri şu şekilde özetleyebiliriz:

• İşin sonunu hiç düşünmeden hareket ederler.
• Kışkırtmaya ve tahrik etmeye müsait bir tavır sergilerler.
• Tehlikeli işlerde risk alırlar, tehlikeyi düşünmeden harekete geçerler.
• Dürtüsel çocuklar genellikle ani davranışlar sergiler. İçinden geldiği gibi nasıl isterse o şekilde davranır. Aklına eseni yapmak konusunda korkusuzdurlar.
• Dürtüsel davranış gösteren kişiler ve çocuklar yaptıkları şeyin mantıklı olup olmadığını sorgulamazlar.
• Ortamın ya da sınıfın genel düzenini bozarlar. Kendi dikkatleri dağınıktır, kendileri de dikkat dağıtabilirler.
• Sıra bekleyemezler.
• Empati kuramaz,
• Kurallara uymakta zorlanırlar ve uyamazlar.
• Dürtüsel çocuklar tehlikeli şakalar da yapabilirler.
• Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda yaşanan duygusal sorunlar, dürtüsel çocuklarda da görülür.

Dürtüsellik psikiyatride çok sık karşılaşılan, kişinin hayat kalitesini ciddi boyutta bozan, ilişkilerini önemli ölçüde etkileyen bir durumdur. Tedavinin altında yatan psikopatoloji, uygun şekilde plan yapılmasını gerektirir. İlaç kullanımının gerektirdiği durumlarda sevindirici sonuçlar almak mümkündür. Dürtüsellik ilaçsız tedavi edilir mi, psikoterapi ile beraber yürütülen süreçte bilişsel davranışçı müdahaleler ile etkili sonuçlar alınabilir. Belirtmek gerekir ki semptomlar kısa bir süre içinde yatışsa da tedavi uzun sürebilir. Tik nasıl geçer, dürtüsellik nasıl ortadan kaldırılır, bu rahatsızlıkları yaşayanlar için özellikle merak edilen sorulardır.

Dürtüsellik gibi birçok psikolojik durum, deneyimli uzmanlar tarafından gözlenmelidir. Ankara’da yaşıyorsanız ve destek almak istiyorsanız Tıbbipsikoloji.com sitesini inceleyebilirsiniz. Sadece dürtüsellik değil, Somatizasyon nedir ve nasıl iyileştirilir gibi birçok problem için çözüm bulabilirsiniz. Tıbbipsikoloji.com, Ankara’daki danışanları için deneyimli kadrosuyla hizmet vermektedir.